مرور ایرانشناسی سال ۲ شمارهٔ ۱

سرآغاز: مهاجرت و دیاسپورای ایرانی

ایرانیان  مهاجر از دیرباز گروه‌های کوچکی را در گوشه‌وکنار جهان تشکیل می‌دادند، از آنها که در آغاز قرن گذشته در کشورهای قفقاز و هند و گاه نقاط دورتر برای کار و تجارت سکنی ‌گزیدند تا آنها که در دورهٔ پهلوی پس از تحصیل در اروپا و امریکا ماندگار ‌شدند، خانواده‌ٔ مقاماتی که به اجبار در بیروت زندگی را به تبعید گذراندند، یا روحانیون و دیندارانی که در شهرهای مذهبیِ پیرامون کشور مجاور شدند. با انقلاب ۱۳۵۷ و بحران‌های پس از آن روندی از مهاجرت‌ جمعیِ طبقهٔ حاکم و مخالفان و منتقدان رژیم تازه به‌وجود آمد که فصل تازه‌ای در مهاجرت ایرانیان گشود. این فصل جدیدِ مهاجرت به‌لحاظ ابعاد، گستردگیِ جغرافیایِ اقامت مهاجران و استمرار آن به دلیل موج دیگری از مهاجرت که در اواخر دههٔ ۱۳۸۰ در نتیجهٔ افول دوره اصلاحات و شکست جنبش سبز که درصدد احیای آن بود به راه افتاد از گذشته متمایز است…

وسوسه‌های مهاجرت از ایران

تمنای رفتن: مهاجرت به خارج در میان‌ذهنیت ایرانی، نوشتهٔ مهرداد عربستانی

لیلا عراقی

مهرداد عربستانی در کتاب تمنای رفتن: مهاجرت به خارج در میان‌ذهنیت ایرانی به بررسی مهاجرت در تجربهٔ ذهنی و فرهنگی جامعه ایران پرداخته و تلاش کرده «موضوع مهاجرت» را در ادراک مشترک و بین‌ذهنی ایرانیان مسئله‌مند کند…

از سفرنامه تا رمان: بازنمایی مهاجرت ایرانیان در سه روایت غیرآکادمیک

بازنمایی مهاجرت ایرانیان در سه روایت غیرآکادمیک

امید آسایش

در این مقاله سه اثر متفاوت درباره مهاجران ایرانی معرفی و بررسی شده‌اند که هر یک از زاویه‌ای خاص به این پدیده می‌پردازند. یکی از این آثار رمانی است روایت‌محور، دیگری سفرنامه‌ای انتقادی، و در نهایت هم کتابی که با هدف تدوین راهنمایی برای مهاجران ایرانی نگاشته شده است. وجه مشترک این سه کتاب آن است که برای مخاطب عمومی نوشته شده‌اند، خوانندگانی که ممکن است فارغ از تخصص دانشگاهی به موضوع مهاجرت علاقه‌مند باشند…

رفتن، ماندن، بازگشتن

روایت‌پژوهی تصمیم‌های مهاجرتی ایرانیان تحصیل‌کرده – ۱۴۰۰ تا ۱۳۹۰

مینا عزیزی

در شرایطی که حوزۀ مهاجرت‌پژوهی در ایران به‌طور فزاینده‌‌ای تحت سیطرۀ جریان‌هایی قرار گرفته که عمدتاً بر مهاجرانی متمرکزند که از کشور خارج می‌شوند و تأمل و بازاندیشی در این انتخاب را به امری استثنایی تبدیل می‌کنند، من در رسالۀ دکتری‌ام کوشیده‌ام با رویکردی روایت‌محور، درکی چندوجهی و ژرف‌تر از وضعیت‌ها، انتخاب‌ها، و تجربه‌های مهاجرتی در ایران معاصر ارائه دهم و روایت‌هایی را برجسته کنم که اغلب سرکوب یا نادیده گرفته شده‌اند…

مهاجرت‌اندیشان

بررسی میل جمعی به مهاجرت در ایران

امید آسایش

با اینکه مهاجرت همواره یکی از پدیده‌های مهم و تأثیرگذار در جامعهٔ ایران بوده، در سال‌های اخیر جایگاهی محوری در توضیح تحولات سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی کشور پیدا کرده است. منظور از تأثیر فزایندهٔ مهاجرت بر زندگی ایرانیان، نه افزایش تعداد مهاجران، بلکه رشد چشمگیر جمعیتی است که می‌توان آنها را «مهاجرت‌اندیشان» یا مهاجران بالقوه نامید– افرادی که زندگی روزمره‌شان حول محور آرزو، تمنا، و برنامه‌ریزی برای مهاجرت شکل می‌گیرد…

پیرامون مزایا و معایب تبعید و دیاسپورا برای مطالعات ایران

This Flame Within: Iranian Revolutionaries in the United States by Manijeh Moradian

آرش داوری

بابک الهی و پرسیس کریم در مقدمهٔ شمارهٔ ویژهٔ مجلهٔ مطالعات دیاسپورای ایرانی ،ذ مجموعه مقالات راهگشایی که در ۲۰۱۱ منتشر شد، تغییر رویکردی را در توصیف زندگی ایرانیان خارج از کشور ثبت می‌کنند، از این قرار که این موضوع دیگر نه با «تبعید» بلکه با «دیاسپورا» توصیف می‌شود. «تبعید» عبارت رایج دههٔ ۱۹۸۰ بود؛ وقتی امواج بزرگ مهاجران بدون چشم‌انداز روشن بازگشت به ایران در خارج مقیم شدند...

محدودیت‌های سفیدپوستی: امریکایی‌های ایرانی و سیاست‌ورزی نژادیِ روزمره

The Limits of Whiteness: Iranian Americans and the Everyday Politics of Race by Neda Maghbouleh

میترا رستگار

همیشه فکر می‌کردم سردرگمی‌ام در مورد هویت نژادی‌ام بیشتر به پوست روشن و چشمان آبی‌ای که از مادر سفیدپوستم گرفته‌ام مربوط بوده، نه به اینکه پدرِ لهجه‌دارم با پوست زیتونی و قیافهٔ «خاورمیانه‌ای»طورش می‌گفت ایرانی‌ها سفیدپوست محسوب می‌شوند. با توجه به تصورات خامی که از ایرانیان دست‌به‌دست می‌شود و واکنش‌هایی که ایرانی‌بودنِ خودم در امریکایی‌های سفیدپوست برانگیخته، من هرگز سفیدپوست بودن ایرانیان را باور و درونی نکردم...

رؤیای تهرانجلس: صمیمیت و تخیل در پاپ ایرانی جنوب کالیفرنیا

Tehrangeles Dreaming: Intimacy and Imagination in Southern California’s Iranian Pop Music by Farzaneh Hemmasi

امی ملک

تقریباً غیرممکن است که در یک جشن ایرانی– عروسی، مهمانی، یا دورهمی نوروزی– در هر کجای دنیا شرکت کنید و ریتم موسیقی گیرای شش‌وهشت را نشنوید. این موسیقیِ پرشور و رقص‌محور را گرچه معمولاً به تهران ربط می‌دهند عمدتاً در لس‌آنجلس شکل گرفته است. واکنش‌ها به این ژانر دوقطبی شده است: این آهنگ‌ها از نظر عده‌ای شاد و نوستالژیک‌اند و از نظر عده‌ای دیگر سطحی، کلیشه‌ای، و حتی خجالت‌آور و دورریختنی...

زنانی که دربارهٔ ایران نوشته‌اند: نوستالژی و حقوق بشر در دیاسپورا

Women Write Iran: Nostalgia and Human Rights from the Diaspora by Nima Naghibi

لیلا معیری پازارگادی

درون‌مایهٔ اساسی تازه‌ترین اثر نیما نقیبی، زنانی که دربارهٔ ایران نوشته‌اند: نوستالژی و حقوق بشر در دیاسپورا، نوستالژی است. آثار خودزندگی‌نامه‌ایِ مورد مطالعهٔ نویسنده را دلتنگیِ نوستالژیک برای ایرانِ پیش از انقلاب به یکدیگر پیوند می‌دهد. نقیبی با بررسی رسانه‌ها و ژانرهای گوناگونی مثل مطالب شبکه‌های اجتماعی، شهادت‌نامه‌های حقوق بشری، فیلم‌های مستند، خاطرات زندان، و خاطرات گرافیکی رابطهٔ میان قهرمانان خودزندگی‌نامه‌ای و ایرانِ متحول‌شده پس از انقلاب را در آثار دیاسپورایی به‌خوبی واکاوی می‌کند...

دیاسپورای ایرانی: چالش‌ها، تعاملات، و تحولات

The Iranian Diaspora: Challenges, Negotiations, and Transformations by Mohsen Mostafavi Mobasher

سحر رضوی

مجموعه مقالاتی که مصطفوی مبشر دربارهٔ ایرانیان دیاسپورا گرد آورده حاوی بینش‌هایی دربارهٔ اجتماعات گوناگون دیاسپورای ایرانی در کشورهای غربی است و در یکی از مقالات نیز تجربه ایرانیان مقیم امارات متحده عربی را بررسی کرده است. هدف کتاب گسترش دانش موجود دربارهٔ ایرانیان دیاسپورا است، به‌گونه‌ای که حوزه‌ای فراتر از مطالعات پیشین را پوشش دهد؛ مطالعاتی که هم اندک‌شمار بودند هم دامنهٔ محدودی داشتند و بنابراین تعمیم‌پذیر به جمعیت‌های وسیع‌تر نبودند...

مسافر «غیرقانونی»: خودمردم‌نگاری مرزها

“Illegal” Traveller: An Auto-Ethnography of Borders by Mohsen Shahram Khosravi

اینس هاسلبرگ

اینکه بگوییم مسافر «غیرقانونی»: خودمردم‌نگاری مرزها کتابی دربارهٔ عبور از مرز است دست کم گرفتن این کتاب است. این کتاب دربارهٔ تجربهٔ حسی و جسمانی مرز از منظرهای گوناگون است و نویسنده طی آن از منظر خود به بحث‌های جاری پیرامون قانون‌گذاری بر جابه‌جایی انسان‌ها می‌پردازد. از خودمردم‌نگاری‌ها معمولاً انتقاد می‌شود که بیش از حد احساسی و غیرعلمی‌اند، اما ارزش خودمردم‌نگاری به‌واقع در همین تواناییِ انتقال تجارب عاطفی به خواننده از نویسنده‌ای است که همزمان مردم‌نگار و به‌نوعی شرکت‌کننده در تحقیق خود است...

نیویورک عربی: اجتماع و سیاست در زندگی روزمرهٔ امریکایی‌های عرب

Arab New York: Politics and Community in the Everyday Lives of Arab Americans by Emily Regan Wills 

سونینا مایرا

در نیویورک عربی امیلی ویلز پرسش مهم و به‌هنگامی مطرح می‌کند: برای امریکایی‌های عرب که در سطوح مختلف از سیاست در ایالات متحده کنار گذاشته شده‌اند، مشارکت سیاسی چه معنایی دارد؟ ویلز در این کتاب به «سیاست روزمرهٔ» امریکایی‌های عرب می‌پردازد و معتقد است چنین سیاستی «هر جا که آنها در برابر کردوکار قدرت مقاومت، مباحثه، و مبارزه می‌کنند» وجود دارد. جامعهٔ امریکایی‌های عرب که در معرض نژادپرستی نظاممند ضدعرب قرار دارند، به‌اجبار سیاسی شده است. ازاین‌رو، زندگی روزمرهٔ آنها با سیاست عجین است…

وضعیت دیاسپوریک: کاوش‌های مردم‌نگارانه درباره لبنانی‌ها در جهان

The Diasporic Condition: Ethnographic Explorations of the Lebanese in the World by Ghassan Hage

میشل عُبید

چه چیزی باعث می‌شود یک روستایی لبنانی که شاید در عمرش سفر نرفته باشد مهاجرت به ونزوئلا، ایالات متحده، یا استرالیا را برای رسیدن به زندگی پایدار اجتناب‌ناپذیر بداند؟ مفروضِ غسان حاج در وضعیت دیاسپوریک این است که «زندگی لبنانی که پیشاپیش دیاسپوریک نباشد تصورناپذیر است». لبنانیِ روستاییِ نوعی با لبنانی‌های سراسر جهان در «فرهنگ دیاسپوریک» مشترک است که حاج آن را شکل نهایی مدرنیتهٔ سرمایه‌دارانهٔ لبنان می‌داند. در این مدرنیته، مهاجرت «سرنوشتی فراتاریخی» است...

بازگشت به ویرانه و خواندنِ ترجمهٔ انگلیسیِ رمان‌های زنان عراقی

Return to Ruin: Iraqi Narratives of Exile and Nostalgia by Zainab Saleh, Reading Iraqi Women’s Novels in English Translation by Ruth Abou Rached

انی وبستر

گرچه کتاب‌های خواندنِ ترجمهٔ انگلیسیِ رمان‌های زنان عراقی نوشتهٔ روت ابو راشد و بازگشت به ویرانه: روایت‌های عراقی از تبعید و نوستالژی نوشتهٔ زینب صالح مربوط به دو حوزهٔ پژوهشی متفاوت‌‌اند، هر دو ماجراهایی فراملی را پی می‌گیرند که از عراق در طول قرن‌های بیستم و بیست‌ویکم سرچشمه می‌گیرند. ابو راشد این کار را در قالب بررسی سیاست ترجمهٔ ادبی آثار زنان عراقی از عربی به انگلیسی انجام می‌دهد. اما، صالح برای بررسی اثر فرایندهای امپریالیسم و تجربهٔ تبعید بر شکل‌گیری روایت‌های شخصی دیاسپورای عراقی در لندن قالب قوم‌نگاری را برمی‌گزیند.…

دربارهٔ مطالعات دیاسپورای ایرانی

گفتگوی پرسیس کریم و اِمی ملک

در این گفتگو بین محققان ایرانی-امریکایی، دکتر امی ملک و دکتر پرسیس کریم، که در ژوئیه ۲۰۲۵ انجام شده است، پیدایش، توسعه، و مسیرهای آیندهٔ حوزهٔ پژوهشیِ مطالعات دیاسپورای ایرانی بررسی می‌شود. دکتر پرسیس کریم که در پایان دورهٔ مدیریت خود بر «مرکز مطالعات دیاسپورای ایران» در دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو است، از پیشگامان این حوزه بوده، و ویراستار چندین گزیده مقالهٔ بنیادی است.…

فراز و فرود رصدخانهٔ مهاجرت ایران در گفتگو با مسئولان

گفتگو با بهرام صلواتی

این گفتگو در تیرماه ۱۴۰۴ با دکتر بهرام صلواتی، مدیر سابق رصدخانهٔ مهاجرت ایران که در سال ۱۳۹۶ در دانشگاه شریف تهران راه‌اندازی شد انجام شد و اعظم خاتم و امید آسایش در بحث مشارکت داشتند. رصدخانه عمر کوتاهی داشت و در سال ۱۴۰۲ با تغییر مدیریت این دانشگاه و مصادرهٔ ساختمان آن عملاً تعطیل شد اما وب‌سایت آن هنوز در دسترس است و مطالعات آماری و سالنامه‌های آن منبع مهمی برای تحقیقات مهاجرت در ایران است…

تهرانتو: روایت‌هایی از خانه و حس تعلق در دیاسپورای ایرانی تورنتو

گفتگو با نیما نقیبی و امین مقدم

در سال‌های اخیر، مفهوم خانه به یکی از دغدغه‌های محوری در مطالعات دیاسپورا و مهاجرت بدل شده است. اینجا خانه صرفاً مکانی فیزیکی نیست بلکه فضایی برای هویت، خاطره، و تعلق است که عمیقاً احساس و دائماً بازتعریف می‌شود. در این گفتگو اعظم خاتم با پژوهشگران اصلی پروژه‌ای دربارهٔ دیاسپورای ایرانی در تورنتو صحبت می‌کندنیما نقیبی، استاد ادبیات انگلیسی در دانشگاه متروپولیتن تورنتو و امین مقدم، پژوهشگر ارشد در «کرسی پژوهشی ممتاز کانادا در حوزهٔ مهاجرت و ادغام» در همین دانشگاه…